Denizli ili, Ege Bölgesinde bir il merkezidir. Denizli 500 Bin’i aşan merkez nüfusuyla, İzmir’den sonra Ege bölgesinin en büyük kentidir. Denizli Türkiye’nin ise en büyük ve en gelişmiş on altı şehrinden biridir (kent merkezi: 537.000). Bir sanayi, ihracat ve ticaret merkezi olan Denizli aynı zamanda otuz bini aşan öğrenci sayısıyla bir üniversite şehridir. Bir yılda milyonlarca yerli ve yabancı turisti ağırlayan Denizli bir turizm kenti olmasının yanısıra düzenlenen yerel, ulusal ve uluslararası etkinliklerle (bkz. festivaller) eğitim, kongre, kültür ve sanat merkezi özelliğindedir. Güney Ege Kalkınma Ajansı’nın (Geka) merkezi de Denizli’dir.
Akdağ’ın (Babadağ) kuzey yamaçları eteklerinde, Büyük Menderes’in kolu olan Aksu çayına kavuşan derelerle hafifçe yarılmış bir plato üzerinde yer alan Denizli, yeni bir kenttir. 11. yüzyıla kadar Denizli Ladik (“Laodicaea on the Sea”) olarak adlandırılan ve su bakımından zengin bir yerleşme vardı. Asıl kent buradan 6-7 kilometre kadar kuzeydeki Laodikya (Laodicaea) idi. Selçuklular ve Bizanslılar arasındaki savaşlar sonucu yıkıma uğrayan ve özellikle suyolları bozulan Laodikeia zamanla terk edilmeye başlanmış ve yerleşme 11. yüzyıldan başlayarak bol su kaynaklarının bulunduğu Denizli Ladik’e doğru yer değiştirmeye başlamıştır. Kent 1702-1703’teki bir deprem sırasında büyük zarara uğramış ve daha sonra yeniden kurulmuştur. Ege kıyılarından iç kesimlere sokulan doğal bir yol üzerinde bulunan Denizli, özellikle 1950’li yıllarda karayollarının düzelmesinden sonra, bu konumunun ve çevresindeki tarım etkinliklerinin gelişmesi sonucu hızla kalabalıklaşmış ve 1950’de 22.000 olan nüfusu, aradan geçen 60 yıl içinde 20 katından fazla artmıştır.
Sanayisi ve ticareti çok hızlı gelişen Denizli, Türkiye’nin en kalkınmış kentlerinden biridir. Anadolu Kaplanları’ndandır. Dünya’da tekstilin en önemli başkentleri arasındadır. Denizli, Türkiye’nin on büyük ekonomisi arasındadır. Kent, havlu, bornoz ve ev tekstilinde ABD ve AB pazarında iyi bir prestije sahiptir. Havası ve doğası Ege Bölgesi’nin ortalamalarını yansıtır. Valisi Yavuz Erkmen, Belediye Başkanı Osman Zolan’dır.
Halk arasındaki deyişiyle kızı ve horoz’uyla ünlüdür; şehrin birkaç noktasında horoz heykeli bulunur. Dünyaca bilinen doğa harikası Pamukkale de şehrin simgelerinden biridir. Pamukkale, Unesco’nun dünya kültür mirası listesindedir. Karahayıt da uluslararası termal bir merkezdir. Ayrıca en yüksek dağı Honaz Dağı aynı zamanda Ege Bölgesi’nin en yüksek dağıdır (2532 m). Şehirde UNESCO’ya giren Hierapolis, Laodikya, Tripolis vb. birçok antik kent bulunmaktadır. 2011 yılında belediye başkanı Nihat Zeybekçi’nin milletvekili adayı olmasından sonra koltuğa yine Adalet ve Kalkınma Partisi’nden Osman Zolan geçmiştir.
Eğitim
Denizli ili, okur yazar oranı %94 civarındadır. İldeki eğitime verilen yüksek önem neticesinde, Özellikle ÖSS, SBS gibi ortaöğretim ve üniversiteye giriş sınavlarındaki iller arası başarı sıralamasında her yıl ilk 3 sırada olmak üzere (çoğunlukla 1. sıra) kalıcı bir yere sahiptir. Bu nedenle Denizli ili ülke çapında yüksek eğitim düzeyi ve kalitesi, başarılı öğrencileriyle tanınan bir imaja sahiptir. Ayrıca 3 Temmuz 1992 tarihinde kurulan Pamukkale Üniversitesi, Denizli’ye sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan ayrı bir dinamizm ve canlılık getirmiştir. 31.000’i aşkın üniversite öğrencisiyle Pamukkale Üniversitesi her geçen gün daha da büyümektedir. Hızla inşa edilen Pamukkale Üniversitesi Kınıklı kampüsü yakın bir gelecekte Türkiye’nin en iyi kampüslerinden biri olmaya adaydır.
Ekonomi
Denizli ilinin ekonomisi sanayiye ve ticarete dayalıdır. Denizli, bir ihracat ve sanayi kentidir. Hizmet sektörü de oldukça gelişmiştir. Son 15 yıl da sanayisi müthiş bir gelişme göstermiştir. ABD’ye bakır tel ihraç etmiştir. Faal nüfusun %45’i tarım, balıkçılık,Arıcılık,ormancılık ve hayvancılıkla uğraşır. Bütün gelirin %30’u sanayiden sağlanır. Türkiye’de Anadolu Kaplanları olarak bilinen ihracatçı şehirlerin başında gelir. Her yıl milyarlarca dolarlık ihracatıyla Türkiye’nin lokomotif sanayi şehirlerinden biridir. Denizli Türkiye’de ve dünyada tekstilin başkenti olarak anılıyor olsa da son yıllarda tekstilde yaşanan ekonomik kayıplar nedeniyle ekononik dengeler mermer ve doğal taş sektörü üzerine kaymıştır. Denizli’den tüm dünya ülkelerine traverten ve türevi olan mermer ve doğal taş ihracatı gerçekleştirilmektedir.
Tarım
Denizli tarıma çok elverişlidir. Başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, Ceviz, mısır, nohut, tütün, haşhaş, üzüm, İncir ve pancardır. Sebze üretimi ise 250 bin tondur. Üzümden sonra, kavun, karpuz, elma, armut, vişne, kiraz, şeftali, badem, erik ve nar bol miktarda yetişir.
Antepfıstığı üretimi gün geçtikçe artmaktadır. 120.000 zeytin ağacından ortalama 1000 ton zeytin elde edilir. Mevcut su potansiyeli bütün ekili araziyi sulamaya elverişlidir. Ekili arazinin önemli kısmı sulanmaktadır. 95.000 incir ağacı bulunmaktadır…
Sanayi
Sanayi hızla gelişmektedir. Dokuma ve metal sanayi ön sıradadır. Başlıca büyük sanayi işletmeleri ise; Dentaş Ambalaj Sanayi, Er-Bakır Elektrolitik Bakır, Denizli Çimento, Paşabahçe, Kardemir Haddecilik, Eke Metal, Menderes Tekstil, Aynes Gıda, Ayyem Tarım, Tosunoğlu Tekstil, Integro, Tümteks Tekstil, Gökhan Tekstil, Kaynak Group, Abalıoğlu Yem, Ugurlu Oto Cam, Zorlu Holding Taç ve Linens,Lezita, Değirmenci Group, Evliyaoğlu Tekstil, Aysan Dekoratif Raf Sistemleri, Pamukkale Kablo, KONMAK, Erikoğlu Tekstil, DEDA Deri Sanayi, ADA İç Giyim, Deniz Tekstil, FABER, AKÇA Beton, Altınbaşak, İnceoğlu Un Fabrikası, DEPAŞ Prefabrik ,AKMETAL Ferforje… Bu fabrikaların dışında ayrıca ayakkabı, kablo, somun, civata, tuğla, plastik, sunta, mukavva, oksijen gazı, cam ürünleri, pamuk ürünleri, yem, kuruyemiş, un, kireç, motor parçaları, deri ürünleri, mobilya ve mermer, gıda, levha üreten sanayi şirket ve tesisleri vardır.
Ulaşım
İlde Denizli Çardak Havaalanı vardır.THY karşılıklı olarak Denizli-İstanbul seferlerini gerçekleştirmektedir.Hac dönemlerinde direkt Mekke seferleri de yapılmaktadır. Kara ulaşımında İzmir ve Antalya gibi önemli kentlerimizin kavşak noktasında bulunan Denizli’den birçok otobüs firması geçiş yapmaktadır. İlde 7 tane köprülü kavşak, 2 tane tüp geçit bulunmaktadır.
İdari Yapi
Denizli merkeze bagli toplam 8 belde ve 17 köy vardir. Ama bunlar 2010 yılında merkeze bağlanarak Denizli Bütünşehir Belediyesi olmuştur. Yakında da Büyükşehir Belediyesi statüsü kazanacaktır.
Nüfus
Şehrin 1927’de 16.500 olan nüfusu, 1990’da 203.741’e, 2000’de 275.500’e, 2007’de 480.000’e çıkmıştır. 2008 Yılında 479.000 olan nüfus 2010 Yılında 500 Bin’i geçmiştir. Denizli’nin 2010 Yılında ki Kent Merkezi nüfusu 537.000’dir. Toplam il nüfusu ise 1 Milyon’a Yakındır.(933.000)
İçişleri Bakanlığının 2006/8352 sayılı kararının 12.08.2006 tarih ve 26257 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanması ile; Denizli ili merkez ilçeye bağlı Akkale, Bereketli, Gümüşler, Kayhan, Kınıklı, Servergazi, Hallaçlar, Üçler, Korucuk, Bağbaşı, Gökpınar ve Göveçlik Belediyeleri ile Bozburun, Eskihisar, Goncalı, Hisar, Kadılar, Karakurt, Saruhan, Şirinköy, Güzelköy (Yiğenağa) ve Karakova Köylerinin tüzel kişiliklerinin feshedilerek Denizli Belediyesi sınırları içine katılması 5393 sayılı Belediye Kanununun 11inci maddesi uyarınca uygun görülmüştür. Bu belde belediyeleri 2009 yerel seçimlerine katılamayacaklardır. Bütünşehir yasasının yürürlüğe konmasıyla birlikte kent merkezinin nüfusu 465.000’e yükselmiştir. Denizli il merkezinin nüfusu 501,000’dir (2010).
1927: 15.800
1990: 203.800
1995: 230.700
2000: 275.500
2004: 323.231
2007: 389.754
2008: 479.381
2009: 488.768
2010: 550.000
İklim
İlin kuzey kısmı Ege, güney kısmı Akdeniz bölgesine dahildir. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan, kuzey kısımda az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli’de dağlar genel olarak denize doğru dik olduğundan, denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. İlde yıllık sıcaklık ortalaması 15,8 °C’dir.
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Arl
Ort. en yüksek °C 10 11 15 20 38 43 48 40 31 27 22 15
Ort. en düşük °C -1 2 4 8 12 16 25 18 14 10 6 3
Denizli Türküleri
Kale (Davaz) Zeybeği, Yöresi: Kale (Davaz)/Denizli
Zobalarında Kuru da Meşe Yanıyor Efem, Yöresi: Tavas/Denizli
Elindedir Bağlama Yöresi, Acıpayam/Denizli
Ginede Yeşillendi Acıpayam Yolları, Yöresi: Acıpayam
Bir Yayla İsterim, Yöresi: Acıpayam/Denizli
Yağar Yağmur, Yöresi: Tavas/Denizli
Mendil Verem mi? Yöresi: Denizli
Al Yazmamı Düreyim, Yöresi: Acıpayam/Denizli
Denizli’nin Adım Adım Yolları, Yöresi: Denizli
Cemilem, Yöresi: Acıpayam/Denizli
Bitki örtüsü
Denizli’nin yarısı % 59’u ormanlarla kaplıdır.Çayır ve meralar % 10, ekili ve dikili arazi % 43’tir.Ekime müsait olmayan kısmı sadece % 1’dir.
İlin bitki örtüsünü çoğunlukla orman ağaçları ile Akdeniz iklimine has makiler meydana getirir. Ormanlarda karaçam, kızılçam, sedir, ardıç, meşe, kayın, çınar ve dişbudak gibi ağaçlar bulunur.Ormanların başladığı sınırların altında kalan dağ eteklerindeki geniş alanlar çalılık ve fundalıklarla kaplıdır.
Müzeler
Atatürk ve Etnografya Müzesi
Pamukkale Arkeoloji Müzesi (Hierapolis)
Denizli Arkeoloji Müzesi (Proje halinde)
Kongre ve Kültür Merkezleri
Paü Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Konser Salonu
Denizli Kongre ve Kültür Merkezi (Egs Park)
Ziya Tıkıroğlu Sanat Merkezi
Paü Kongre ve Kültür Merkezi
Çatalçeşme Oda Tiyatrosu
Belediye Sanat Merkezi
Pamukkale Antik Tiyatro
Halk Eğitim Merkezi
Sinemalar
Belediye Sanat Merkezi
Beyaz Sahne – Kınıklı Pekdemir Avm
Cinebonus 3D – Forum Çamlık Avm
Avşar – Teras Park Outlet Avm
7D Cinema – Teras Park Outlet Avm
Fun Time 6D – Forum Çamlık Avm
Playland XD Theatre – Sümer Park Avm
Tiyatrolar
DKM Tiyatro
Batı Edebiyatları ve Sanat Topluluğu (Pamukkale Üniversitesi)
Tiyatro mu Tiyatro
Ok-Ay Sahne Sanatları
Masal Çocuk Tiyatrosu
Denizli Belediyesi Şehir Tiyatrosu
Denizli Müzik ve Sahne Sanatları Derneği Tiyatro Bölümü (DEMSAD)
Denizli Şekil Tiyatrosu
Denizli Yaşam Tiyatrosu
Edebiyat Dostları Tiyatro Topluluğu
Denizli Kent Tiyatrosu (Denizli Belediyesi Kent Konseyi Gençlik Meclisi)
Tabib’ül Curcuna (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
Hayal Perdesi Oyuncuları (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
Denizli Tiyatrosu
Birleşik Kamu-İş Konfederasyonu Tiyatro Topluluğu
Denizli Sanat Tiyatrosu
Pahoy Tiyatro Grubu
Denizli’de Çekilen Film ve Diziler
Vali
Çil Horoz
Berzah
Acı ve Kin
Elindedir Bağlama
Japonyalı Gelin
Jendepus
Hayalet Sürücü 2
Yaşamın Kıyısında
Turizm
Pamukkale: Pamukkale, kaynak sularının kirecinden oluşmuş bir cennet köşesidir. Türkiye’nin en tanınmış doğa harikasıdır. Yılda bir buçuk milyonun üzerinde yerli ve yabancı turist Pamukkale’yi ziyaret etmektedir. Pamukkale 2700 metre uzunluğunda ve yüksekliği 160 metredir. Parlak beyaz rengiyle Pamukkale’yi 50 km uzaklıktan görmek mümkündür. Ayrıca Pamukkale’de Hierapolis antik kenti,antik havuz, antik tiyatro, arkeoloji müzesi gezilmesi gereken yerlerdendir. Tepesinde antik Roma’dan kalma Hierapolis adlı kutsal antik şehir bulunur. 5-10 km yakınında Laodikya antik kenti bulunur. 5 km ilerisinde ise uluslararası bir termal merkez olan Karahayıt vardır. Denizli’de bunların dışında çok sayıda antik kent bulunmaktadır. Keloğlan ve Kaklık mağaraları ise mutlaka görülmesi gereken diğer turistik yerlerdendir. Pamukkale ve Karahayıt bölgesinde beş ve dört yıldızlı oteller, pansiyonlar termal turizm ve kaplıca hizmeti vermektedir.
Büyük Parklar
Adalet Parkı
İncilipınar Parkı
Çamlık Park
Kent Orman
Sümer Parkı
Yunus Emre Parkı
Eskihisar Parkı
Bağbaşı Parkı
Sevindik Parkı
Meşhur yemekleri
Tandır kebabı
Keşkek
Çaput Aşı
Sıyırma
Yoğurtlu Patlıcan Gömmesi
Sura
Kaçamak
Gındıra Çorbası
Tavuklu keşkek
Dirit
Patlıcan dolması
Biber Tatarı
Tarihçe
Denizli şehri, ilk defa bugünkü şehrin 6 km kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında kurulmuştur. Bu şehir M.Ö. (261-245) yılları arasında, Suriye Kralı II. Antiyokustheos tarafından kurulmuş ve karısının adına izafeten LAODICIA denilmiştir. Türkler Denizli havalisini zaptettikten sonra, şehrin suyunun bol bulunduğu bugünkü Kaleiçi mevkiine naklettirmişlerdir.
Denizli adına, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlamaktayız. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi serciye sicilleri (Ladik), (laodikeia) ismini vermektedir. Ibni Batuta’nın seyahatnamesi (Tunguzluğ) denilmektedir. Mesalikullebsar’da da (Tunguzlu) olarak kaydedilmiştir.
Timurlenk’in zafer namesini yazan, Şerafettin Zemdi (Tenguzlug) ve (Tonguzlug) gibi iki isimden bahsetmektedir. Tensiz kelimesi eski Türkçe’de Deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Netice olarak Denizli adi, Tunguzlu ve Tunguzlu kelimelerinin zamanla ağızdan ağıza, Denizli kelimesi haline gelmesiyle bugünkü şeklini almıştır.
18. ve 19. yüzyıllarda Denizli
Anadolu Eyâleti’nin merkezi Kütahya Sancağı’na 1451’de bağlanan Denizli Kazası, 16. ve 17. yüzyıllarda, Nahiye-i Lazıkıyye (Merkez), Nahiye-i İbsili, Nahiye-i Kaş-Yenice ve Nahiye-i Aydos olmak üzere dört nahiyeden oluşmaktaydı.
Lazıkıyye merkez nahiyesi, aşağı yukarı bu günkü Denizli merkez ilçesi sınırlarında, İbsili, Buldan ve Güney’in bulunduğu bölgede, Aydos ise Buldan ve Güney’in kuzeyinde, Uşak iline bağlı Ulubey, Eşme ve Alaşehir’in güneyinde batıda Kiraz yakınlarına kadar uzanan bir sahayı kapsıyordu.
Bu Nahiyeler 17. yüzyılda kaza haline getirilerek, İbsili Nahiyesi: Ezine, Kaş-Yenice Nahiyesi: Çarşamba (Cıharşamba) adını almıştır. Aydos ise daha 16. yüzyılda Gök-Öyük Kazası adıyla anılmaya başlanmıştır. Adı geçen kazalara Honaz’da katılınca sayıları beşe yükselmiştir.
18. yüzyılın sonlarında, Avarız ve Bedel-i Nüzul, İmdâd-ı Seferiye ve Hazeriye vergileri ile ilgili belgelerde zaman zaman Buldan adının geçtiği de görülmektedir. H. 1213 (1798) tarihli bir salyane defterinde Denizli ve bağlı kazalar şöyle sıralanmaktadır: Kazay-ı Denizli, Kazay-ı Ezine, Kazay-ı Buldan, Kazay-ı Honaz, Kazay-ı Gök-Öyük. Defterde Cıharşamba kazasının yer almadığı onun yerine Buldan’ın yazıldığı dikkati çekmektedir.
Denizli Şer’iye Sicillerinde yer alan tevzi defterlerinde, şehrin yıllık masraflarına ve vergilerine katkıda bulunan 26 adet köy kaydedilmiştir. Karcı köyünün birinci sırada yer aldığını gördüğümüz bu tabloda hissesine en az vergi düşen köy de Bekirli’dir. Karcı, günümüzde Başkarcı adını almıştır. Gelir kaynakları arasında ceviz ağacından yapılan dokuma tezgâhları bulunur ki, Denizli el dokumacılığı yüzyıllarca bu tezgâhlarda üretilen kumaşlarıyla ün salmıştır.
Yukarıda adı geçen köylerin yanında 1781’den itibaren şer’iye sicillerindeki bazı kanıtlarda Eldenizli, Şamlı Kebir adlı köylerin adları görülmektedir. Yıllık ortalama 50’şer kuruş vergi ödedikleri anlaşılan bu köylerden Eldenizli günümüzde aynı adla varlığını sürdürmekteyken, Şamlı Kebir ve Şamlı Sagir, Aşağı ve Yukarı Şamlı adlarını almışlardır.
18. yüzyıl boyunca Kütahya Sancağı’na bağlı bir kaza olmaya devam eden Denizli, 19. yüzyılda Anadolu Beylerbeyliği’nin bölünmesi üzerine sancak haline getirilerek, yeni kurulan Aydın Sancağı’na bağlanmıştır. 1867 düzenlemesinden sonra Menteşe ile birleştirilen Denizli tekrar kaza olarak, Aydın Sancağı’na katıldıysa da 1883’de Denizli sancağı yeniden kurulunca mutasarrıflık haline getirilmiş ve 1884’te Tavas, 1888’de Garbi Karaağaç’ın ( Acıpayam ) katılmasıyla Osmanlı dönemindeki en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Bu dönemde 6 kaza ve 1 nahiyeden oluşan Denizli’nin toplam köy sayısı da 385’e ulaşmıştır.
Kardeş Şehirleri
Türkiye Muş
Türkiye Bursa
Türkiye Tokat
Türkiye Amasya
Hollanda Almelo
Kazakistan Pavlodar
Gürcistan İsani
Romanya Braila
Rusya Federasyonu Samara
Yunanistan Rodos
Almanya Bertzdorf
Beyaz Rusya Mogilev
Yunanistan Larisa
Gürcistan Tiflis
Güney Kore Muan
Suriye Şam
