Sözlükte “bilmek, şuurda hasıl olmak, sağlam ve kesin bir biçimde, bir şeyin gerçeğini bilmek” gibi anlamlara gelen ilim, kelâm ilminde, vakıaya uygun olan kesin inanç; aklın ve duyuların mevzuuna giren her şeyin tanınmasını sağlayan sıfat; zıttına ihtimal verilmeyecek şekilde mânaları birbirinden ayırdetme sıfatı şeklinde tanımlanmıştır.
İlim kelimesi türevleriyle birlikte Kur’ân’da 750 yerde geçmekte olup, Allâh ve O’nun yarattıklarından şuur sahibi olan insan ve melekler için kullanılmıştır. Bununla birlikte, okumak, düşünmek, ibret almak, akıl, nazar, hikmet, fikir, âyet gibi ilim ile ilgili kelimeler de dikkate alındığında, Kur’ân’daki her dört âyetten birinin ilimle ilgili olduğu görülür.
Kur’ân’da ilim ile ilgili âyetlerden bazıları şöyledir: “Siz hiçbir şey bilmezken Allah, sizi analarınızın karnından çıkardı; şükredesiniz diye size kulaklar, gözler ve kalbler verdi.” (Nahl, 16/78); “Allah Âdem’e bütün isimleri ögretti, sonra onları önce meleklere arzedip “eğer siz sözünüzde sâdık iseniz, şunların isimlerini bana bildirin” dedi.” (Bakara, 2/31) Böylece insana nesnelerin adlarını kullanma yeteneği bahşedilmiş olmaktadır. Diğer bir ifâde ile insana meleklerin bile sahip olamadıkları bir bilgi verilmiştir. Çünkü Cenab-ı Hak Hz. Adem’e bütün eşyanın kendisini, sıfatını ve ne iş yapabileceğini, neye yaradığını öğretti. Bu ilâhî ikrâm, Hz. Âdem’le başlamış ve zamanımıza kadar artarak devam etmiştir. İnsanlar çok çeşitli yollardan, özellikle peygamberler ve onların getirdiği kitaplar aracılığı ile bilgilendirilmiş ve aydınlatılmıştır. Kur’ân’da vurgulandığı gibi kendilerine hikmet verilenlere gerçekte büyük hayır verilmiştir (Bakara, 2/269). Zira anlamak insanı şereflendirir. Aklın ideali doğruyu yanlıştan ayırdetmektir. Aklını kullanmayanlar sağır, dilsiz ve kör gibidirler (Bakara, 2/171).
İlim, Allah’ın subutî sıfatlarından biri olup olmuşu, olanı, olacağı, gizliyi, açığı, kısacası her şeyi bilmesi demektir. (bk. Âlim)