SARIKAMIŞ HAREKATI-90.000 ŞEHİT
KAFKAS CEPHESİ
Osmanlı devletinin savaşa girmesinde etkili olan son olay, Karadeniz’deki limanlarının saldırıya uğramasına bağlı olarak tepki gösteren Rusların Anadolu’daki sınırları aşmaları ve buna tepki olarak ta Osmanlı Devleti ilk cephesini yani Kafkas Cephesini açmıştır. 1Ruslar Anadolu’nun kuzey-doğu sınırında saldırıya başlamışlardı. Bu bölgede Osmanlı- Rus sınırı Ayestefanos ve Berlin Antlaşmalarıyla belirlenmişti. Karadeniz’in kuzeyinde bir noktadan hareketle güneydoğuya zikzak bir biçimde ilerlemekte olan sınır, Artvin, Oltu, Baradız’ın güneyinden geçerek bundan
sonra daha da güneye kayıp doğuya yönelmekte ve Ağrı’nın doğusunda bir noktada
İran sınırına ulaşmaktaydı.
Bu cephede Osmanlıların giriştiği mücadelelerin amacı üç kademede
gerçekleşmiştir. 1. kademe 1877-78 Savaşı sonunda Ruslara bırakılmış olan Batum,
Ardahan ve Kars’ın geri alınmasıdır. İkinci kademe, halkı Rus boyunduruğundan
kurtarmak, üçüncü kademede Hazar Denizi dolaylarında bulunan Orta Asya’da
yaşayan Türklerle temasa geçerek Pan-Turancılık planını gerçekleştirmektedir.
Rusların amacı da üç aşamalıydı. Birincisi Doğu Anadolu’yu istila ederek güneyde
İskenderun’dan Akdeniz’e ulaşmak.ikincisi Karadeniz’de Trabzon’u aldıktan sonra
kıyı şeridinden İstanbul’a ulaşmak. Üçüncüsü ise, Doğu Anadolu yönünden ve Dicle
Fırat havzasından Basra Körfezine çıkmaktı
Birinci Dünya Savaşı başlarında Rusların Kafkasya’da önemli güçleri yoktu.
Ruslarda Alman’lar gibi savaşın kısa süreceğine inanmaktaydı.nitekim Osmanlı’nın
savaşa gireceğinin duyulmasıyla Kafkas ordusuna önem vermeye başladı. Kafkas
ordusunun görünürde komutanı genel vali Varantsov Doshkov idi. Gerçekte ise
Kafkasları iyi tanıyan kurmay başkan general Yudiniç idi. Ekim ayına kadar Osmanlı
başkomutanlığı kesin bir savaş planı hazırlamamıştı 20 Ekimde BOPZARD
tarafından esasları saptanan ve Enver Paşa tarafından kabul edilen savaş hareketleri
planında Kafkas Cephesi’nde Osmanlı ordusunun Rus kuvvetlerini oyalamakla
yetineceğini belirtmişti. Bu görevde üçüncü orduya verilmişti. Üçüncü ordu 8,9 ve 10’.
Kolordularla nizamiye ve yedek subay tümenleri ve sınır birlikleri ile Kale birliklerini
kapsamakta idi. Bütün bu birlikler insan gücü olarak 190 bin, 60 bin hayvan, 168 top
ve 44 makineli tüfek ve derme çatma birkaç atlı birlikten oluşuyordu. Üçüncü ordu
komutanı Hasan İzzet Paşa, kurmay başkanı ise Gazi Bey idi. 2
Bir kasımda Ruslar sınırdaki karakollara saldırmaya başladı. İki kasımda Rus
birlikleri Karaurgan, Oltu, Kağızman’dan hareketle sınırı aştılar. Zivin, Doğu Beyazıt
ve Diyadin’i aldılar. Beş Kasımda Hasan izzet Paşa’ya genel Karargahtan Köprüköy
dolaylarına gelmiş olan Ruslara saldırması emri verildi ve 7 Kasımda Savaş başladı,
Rusların 22 taburuna karşı Osmanlının 26 taburu vardı. Ne var ki Osmanlı Birlikleri
arasında bağlantı sağlanamadı 8 kasıma kadar süren savaşta kesin bir üstünlük
sağlanamadı. Ruslar mevzilerine çekildiler.
Bu savaşa Köprüköy savaşı denilmekte ve bir açıdan da bir kasımda başlayan
Rus taarruzu Osmanlı kuvvetleri tarafından geri püskürtülmüştür. Fakat bu sonucu
Enver Paşa beğenmemiştir.
Hasan İzzet Paşa düşmanı kovalamak niyetinde değildi. Mevzileri
kuvvetlendirme niyetindeydi. Ama Enver Paşa düşmana saldırılmasını emretti.ve on
kasımda Köprüköy civarında mevzilere saldırdı. Ruslar bütün kuvvetleri ile karşı
koymaya çalıştı. Osmanlıların iki kolordusu karşısında ordusunun %40’nı kaybedince
geri çekilmeye başladılar.(ikinci Köprü Ovası ) nitekim çekilme Azap bölgesindeki
eski mevkilere kadar devam etti. Osmanlının 17 Kasımda buraya yaptığı saldırılarda
pek başarı sağlanamadı.Hasan İzzet Paşa hareketi durdurdu. Osmanlı ordusunun
Rus kuvvetlerini yok etme teşebbüsü başarısızlığa uğraması Enver paşa’yı çok üzdü
ve sinirlendirdi.
İttihat ve Terakki genel merkezine göre cesur ve atak bir komuta ile
Kafkaslarda üstünlük sağlanabilirdi.plan yeniden gözden geçirildi.Kafkasya’yı
tamamen istila palanı oluştu.
Enver Paşa ihtiraslı bir insandı. İtibarına çok düşkün ve yıldızının parlamasını
her şeyden önce isterdi.bir numara almak isteyen bir kişiydi. Bu sebepten Hasan
İzzet Paşa’ya saldırı emrini verir. Fakat Hasan İzzet Paşa “Olmaz! Havaları
görüyorsunuz, her yerde kar var,kara kış başlamıştır. Bu şartlar altında bu mevsimde
hareket bir faciaya dönüşebilir.” Diye cevap verir. Enver Paşa ise hiddetlenerek “
Eğer hocam olmasaydınız sizi idam ettirirdim.”4Der. Ve bunun üzerine Hasan İzzet
istifa eder ve Enver Paşa kumandaya geçer.
Enver Paşa komutasındaki ordu 150.000 kişiden mevcuttu.bu 150.000 kişi
Sarıkamış taarruzu denilen taarruzu gerçekleştirmek üzere yola çıktı. 5 Enver
Paşanın umumi karargahını önce X. Kolordu ile daha sonra XI. Kolordu ile beraber,
dışarıda hava sıcaklığının -25 derece olduğu çadırsız bir şekilde 5 gün geçirdiler.
Oluşan karın yüksekliği yaklaşık 1.5m yi buluyordu.
Sarıkamış Harekatı diye geçen taarruz 21 Aralıkta başladı. Ve 25 gün sürdü.
Soğuktan tam 90.000 şehit verdik. Düşman mağlup edilemedi.Enver Paşa., Hafız
Hakkı Paşa’yı üçüncü Kolordu komutanlığına tayin edip geri döndü. Ruslar 1916 yılı
başında tekrar saldırıya geçtiler.
15 Şubatta Erzurum, 3 Martta Bitlis daha sonra Muş, Trabzon, Bayburt ve
Gümüşhane’yi aldılar. Doğuda Rus işgali 1917’ye kadar sürdü. 1917’de Rusya’da
ihtilal çıktı.Osmanlı bundan faydalandı ve Rusların eline geçen yerleri teker teker geri
aldı.yeni hükümet Brestlitovsk Anlaşması’nı imzaladı. İtilaf Devletlerinden ve
savaştan da çekildi.
