TİKA
Bakanlar Kurulu’nun 24 Ocak 1992 tarihli kararıyla, 21124 sayı ve 27 Ocak 1992 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 480 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Dışişleri Bakanlığı’na bağlı bir teşkilat olarak kurulan TİKA, 28 Mayıs 1999 tarihinde Başbakanlığa bağlanmıştır.
4668 sayılı “Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” 12 Mayıs 2001 tarih ve 24400 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
TİKA ilgili Devlet Bakanlığı’na karşı sorumlu ve tüzel kişiliği haiz bir kuruluştur.
TİKA’nın görevleri şunlardır:
a) Gelişme yolundaki ülkelerle ekonomik, ticari, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim işbirliğini, bu ülkelerin kalkınmalarına katkıda bulunacak projelerle geliştirmek,
b) Gelişme yolundaki ülkelerin kalkınma hedefleri ve ihtiyaçlarını da gözönüne alarak, ekonomik, ticari, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim işbirliği ve yardım konularını belirlemek ve bu amaçla gerekli proje ve programları hazırlamak veya özel kuruluşlara hazırlatmak,
c) Gelişme yolundaki ülkelerin bağımsız devlet yapılarının geliştirilmesi, mevzuatın hazırlanması, kamu görevlilerinin yetiştirilmesi, serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde bankacılık, sigorta, dış ticaret, bütçe ve vergi sistemi gibi alanlarda ihtiyaç duyacakları yardımları sağlamak, bu ülkelere uzmanlar gönderilmesi, bu ülkelerden gelecek eleman ve öğrencilerin eğitim ve staj görmesi, bu kişilere burs tahsis edilmesi amacıyla gerekli düzenlemeleri ve koordinasyonu yapmak,
d) Eğitim ve kültür alanlarındaki işbirliği programlarının, yurtdışında, Türk Kültür Merkezleri aracılığıyla yürütülmesi için gerekli düzenlemeleri yapmak.
e) Ana hizmet ve görevleriyle ilgili konularda diğer kamu kurum ve kuruluşları ile gerekli işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.
4668 sayılı yasa gereği, TİKA; başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu ülkeler olmak üzere, gelişme yolundaki ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak, bu ülkelerle; ekonomik, ticari, teknik, sosyal, kültürel, eğitim alanlarında işbirliğini projeler ve programlar aracılığı ile geliştirmek amacıyla kurulmuştur.
4668 sayılı yasa TİKA’ya, ilgili ülke ve toplulukların ;
- Kalkınma ihtiyaç ve hedeflerini, ülkemizin önceliklerini göz önüne alarak, yapılabilecek işbirliği ve yardım konularını belirlemek,
- Gerekli program ve projeleri hazırlamak, özel kuruluşlara hazırlatmak,
- Ekonomik, ticari, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim işbirliğini proje ve programlar vasıtasıyla geliştirmek,
- Bağımsız devlet yapılarını güçlendirmek,
- Pazar ekonomisine geçiş çabalarını desteklemek,
görev ve sorumluluklarını vermiştir.
TİKA bu maksatla; işbirliğinin geliştirilmesi, kalkınma desteği sağlanması ve insani yardım kapsamında;
- Bütün sektörlerde kurumsal yapıların oluşturulması,
- Tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi,
- Alt yapıların iyileştirilmesi,
- Sosyal kalkınma ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi,
- Meslek edindirme ve istihdam sağlanması,
- Ortak tarih ve kültür varlıklarının korunması,
- Türkçe’nin kullanımının yaygınlaştırılması,
- Kültürel ilişkilerin geliştirilmesi,
- Enformasyon, tanıtım ve yayın faaliyetleri ile bilgilenmenin sağlanması,
projelerini yürütmektedir. TİKA, Avrupa, Asya ve Afrika olmak üzere, 3 kıta ve 37 ülkede görev yapan, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yegane ‘’Teknik Yardım Kuruluşu” dur.
TİKA görev alanı, gerek coğrafi açıdan, gerekse sosyolojik zemin açısından, birbirine kıyasla büyük farklılıklar göstermektedir. Bu durum güçlü, esnek bir teşkilat yapısı ile her tür opsiyonu karşılayabilecek çalışma anlayışını gerekli kılmaktadır.
TİKA Merkez Teşkilatına ilave olarak, 20 ülkede bulunan 22 Program Koordinasyon Ofisi ile çok geniş bir coğrafyada ve bütün sektörlerde çalışmalarını sürdürmektedir.
TİKA, 3 Kıta 37 Ülkede Teknik Yardım Faaliyetlerini Sürdürmektedir.
TİKA, uluslararası standartlarda, alanında lider, saygın, hedeflerini değişen dünya konjonktürüne göre revize ederek, her zaman zirvede kalan bir Teknik Yardım Kuruluşu olmayı, VİZYON olarak benimsemiştir.
Bu çerçevede,
- Bütün kesimleri kucaklayan, “Bölgesel İşbirliklerini Geliştiren” projeler uygulayarak, barışa ve işbirliğine uygun ortamları oluşturmayı,
- Az gelişmiş bölgelerde (Afrika, Orta Doğu v.b.), öncelikli insani problemlerin çözümüne yönelik projeler uygulayarak, yaraların kısmen sarılmasını, “Kalkınma Desteği” sağlayarak bu bölgelerde yeni işbirliği alanları oluşturmayı,
- Nispeten gelişmiş bölgelerde, (Doğu Avrupa, Orta Asya) Makro Projeler uygulayarak, işbirliği imkanlarını maksimize etmeyi ve “Kalkınma İçin Küresel Ortaklık Anlayışı” ile sistemleri uyumlu hale getirmeyi,
- Kültür coğrafyasının kültürel unsurlarını ve değerlerini evrensel boyuta taşıyarak, “Küresel İşbirliğini” kolaylaştırmayı
benimsemiştir.
TİKA 100 ülkede hesapsız görev yapıyor!
1992 yılında Orta Asya’daki Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarının elde edilmesinin ardından kurulan TİKA, çok kısa sürede hızla büyüdü. 30 ülkede ofisi bulunan ve 100 ülkede proje yürüten TİKA, nerede bir ihtiyaç veya kriz varsa orada “hesapsız” görev yapıyor. TİKA Başkanı Dr. Serdar Çam AKİT’in sorularını şöyle cevapladı
TİKA teknik yardımlar yapıyor. Nedir bu teknik yardım?
– Temel olarak gidilen ülkede yaşanan sıkıntıların zorlukların aşılmasında buradaki halkın kendi ayakları üzerinde durmaları, özgürce yaşamaları, ekonomik olarak bağımsızlıklarını korumalarına dönük yapılacak her türlü çalışmaya teknik yardım denilebilir. Bir bakıma teknik yardım, özgür ve bağımsız olma yolunda adımlar attırmaktır. Amacımız milletlerin kendi kaynaklarını doğru bir şekilde kullanmaları, başkaları tarafından israf edilmemeleri ve kullanılmamaları noktasında güçlenmelerini sağlamaktır. Biz, acil yardım şeklinde değil, orta ve uzun vadeli yardımlar yapıyoruz.
“GİZLİ AJANDAMIZ YOK”
¥ Nasıl yapılıyor bu yardımlar?
– TİKA olarak adımlarımızı, ülkelerle karşılıklı olarak işbirliği çerçevesinde anlaşarak atıyoruz. Yani gittiğimiz ülkede kabul görmez isek, çalışma imkânımız yok. Sonuçta biz Başbakanlığa bağlı olarak, Hükümetimizin bize verdiği görevler ve imkânlar çerçevesinde hizmet sunmaya çalışıyoruz. Bu yüzden kesinlikle karşılıklı güven oluşması lazım. Gizli ajanda ve bir hesap kesinlikle yok. Bizim yardımlarımız, yardımdan ziyade kardeşlik, soydaşlık ve komşuluk hukuku çerçevesinde birlikte projeler gerçekleştirme ve bir şekilde halklar arasında iletişimin daha da güçlenmesini sağlayacak projelerle yürütülmektedir.
“YARDIM ARTIŞINDA DÜNYADA BİRİNCİ SIRADAYIZ”
¥ Yapılan yardımların miktarı nedir?
– 2002 yılında resmi yardımlarımız 85 milyon dolarlar civarında iken, 2011 yılı itibarı ile rakamlarımız 1 milyar 273 milyon dolara ulaştı. OECD üyeleri içinde yardım artışlarında birinci sıradayız. Pek çok ülkede, ekonomik krizler gerekçe gösterilerek tam tersine rakamlar küçülürken bizde muazzam bir büyüme gerçekleşmiştir. Krizlere rağmen Türkiye, Somali, Filistin, Afganistan ve Suriye gibi nerde bir sıkıntı varsa karınca kararınca halkımızın verdiği imkânlar çerçevesinde yardımcı olmaya çalışmaktadır. Ülkemiz yardım alan ülkeden yardım veren ülke konumuma geldi.
“TÜRKİYE, SOMALİ’DE BÜTÜN DÜNYAYA DERS VERDİ”
¥ Yardımlar yapılırken, bir taraftan da “İmkânlarımızı neden dışarıya veriyoruz?” şeklinde eleştiriler oluyor…
– Bu çok doğru bir yaklaşım değil. Siz dünyanın bir parçası iseniz, sorumluluklarınız var. Çok cüzi rakamlar ile o ülkelerdeki kritik yaşamları kazanabiliyorsunuz. Ahlaki ve etik duruş bunu gerektiriyor. Bizim geleneklerimizden, kültürümüzden gelen, inançlarımızdan gelen böyle bir yapı var. Bu noktadan baktığımızda Türkiye, Somali’de bütün dünyaya bir ders verdi. Sayın Başbakanımızın oraya ziyaretiyle ülkenin bütün çehresi değişti. Sokakta hayalet gibi dolaşan insanlar varken bugün açlıktan susuzluktan ölen insanlar yok orda. Ve bütün dünya akmaya başladı. Batılılardan bir tanesi bana “Biz milyarlarca dolar harcadık ama Türkiye’nin harcadığı bir kaç milyon doların yaptığı etkiyi yapamadık” dedi.
“YARDIMDA DÜRÜSTLÜK VE İNANÇ ÇOK ÖNEMLİ”
¥ Türkiye’nin bu kadar etkili olmasının nedeni ne?
– Tabii burada pek çok neden var. Yardımda bereket, samimiyet, dürüstlük ve inanç çok önemlidir. Başkasının milyarları sizin milyonunuzdan önemli olmayabilir. Ülkemizin bereketli bir eli var. Nereye girsek karınca kararınca küçük yardımlarda bile çok muazzam aşk, şevk ve muhabbet doğuyor. Halklar kaynaşıyor. Yardımları biz bir beklenti için yapmıyoruz. Ama bu yardımlar pek çok kazancı da beraberinde getiriyor. Bir kere düşman olmuyorsunuz, dostluk kazanıyorsunuz. Kültürel, siyasi, ekonomik ve ticari pek çok alanda ilişkiler gelişiyor.
“YARDIM, İNSANLARIN ONURLARINI KIRACAK ŞEKİLDE YAPILMAMALI”
¥ ABD, Japonya, Almanya ve Fransa gibi ülkelerinde TİKA benzeri yapılanmaları var. TİKA’nın onlardan farkı nedir?
– Büyük devletlerin TİKA benzeri uluslararası yardım ajansları var. Benzer çalışmalar yapıyoruz. Hatta aramızda yarış bile var. Herkes görünür olmaya çalışıyor. Herkes görünen yerlere levhasını çakmaya çalışıyor. Popüleritesini ve itibarını artırmaya çalıyor. Benzerliklerin dışında çok fazla farklılıklarımız da var. Bunu Birleşmiş Milletler’deki (BM) bir toplantıda etkin bir şekilde görme imkânımız oldu. “Nasıl oldu da Türkiye çok kısa sürede etkin bir konuma geldi?” diye sordular. Biz de “Samimi olacaksınız” dedik. Öncelikle karşınızdakine yardım yapıyormuş gibi gözüküp arkadan başka işler yapmadığınızı hissettirmeniz lazım. İkincisi saygılı olmalısınız. “Ben sana yardım ediyorum” diye insanlara tepeden bakmayacaksınız. Yardımı, insanların onurlarını kıracak şekilde yapamazsınız. Bu noktada Türkiye çok samimi bulunuyor. Bu yüzden bize dostça ve kardeşçe bakıyorlar.
¥ Japonya’da deprem ve tsunami oldu. Yardım eden ülke, yardıma muhtaç hale geldi…
– Yardım yapan hiçbir zaman yardıma muhtaç olmayacak diye bir garantimiz yok. Bu felsefeyi oturtmamız lazım. Dünyada nüfusun artması ve ekolojik dengelerin bozulması nedeniyle hangi ülkelerin başına neyin geleceği belli değil. Hiçbir ülkenin garantisi yok. Bir anda yardım ederken yardıma muhtaç duruma gelebilirsiniz.
“HESAP YAPMADAN YARDIM YAPIYORUZ”
¥ Yardımlar yapılırken “Biz şunu verirsek şunu alırız” gibi bir hesap veya şart var mı?
– Pek çok ülkeye baktığımız zaman dünyanın en zengin toprakları, yer altı kaynakları olanlar, en fakir ülkeler. Niye? Çünkü başka ülkeler kendi hesaplarına göre dizayn yapmış. Bir ülke bugün kriz noktasındaki bir ülkenin bütün uranyumlarını çekiyor. 600 kilometrelik yolunu kapatmış denize taşımak için. Ama o ülkenin insanları açlıktan ölür durumda. Bir başkası denizlerini kapatmış en zengin balıklarını götürüyor. Bir başkası verimli tarım topraklarını kapatmış, kahve üretiyor. Bu nedenle Türkiye’nin farkını, samimiyet, saygı, güven ve inanç olarak sıralayabiliriz. Oysa bazı ülkeler “Yardım yaparsam ne kazanacağım” diye hesap kitap yapıyor. Yani “Ben sana yolları, hastaneleri yapayım ama sen de ormanlarını, tarımsal arazilerini, yer altı kaynakların işletmesini bana ver” diyorlar. Bunun adı yardım değil, sömürüdür. Al gülüm ver gülüm. Al takke ver külah. Biz hesap kitap yapmadan o insanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Allah’ın tahsis ettiği yerleri onların kullanımına açmaya çalıyoruz.
“İNSAN ODAKLI ÇALIŞIYORUZ”
Bir başka nokta da Türkiye olarak insan odaklı çalışıyoruz. 2011 yılında en az gelirleri olan 48 ülke için her yıl 200 milyon dolarlık proje bazlı destek vereceğiz diye taahhütte bulunduk. Geçtiğimiz sene itibarıyla bu rakam 280 milyon dolar oldu. Bunun içinde Afganistan, Pakistan ve Somali var. Temel noktamız insandır. Biz bulunduğumuz ülkelerde balık yemeyi değil, balık tutmayı öğretmeye çalışıyoruz. Bütün şehri beton yapmak yerine her sene 1000 tane müteşebbüs yetiştirirseniz daha iyidir. Dolayısıyla milyar dolarlara hantal yatırımlar yerine küçük yatırımlarla sürdürülebilir bir kalkınmayı desteklemek gerekiyor. İnsanlara sürekli pirinç, bulgur, giyecek verirseniz, tüketen ve bağımlı hale gelen bir kitle oluşturursunuz. İnsanları o pirinci bulguru alabilecek kapasiteye ulaşmaya çalışıyoruz.
“GÜÇLÜ TÜRKİYE, GÜÇLÜ TİKA”
¥ TİKA gücünü nerden alıyor?
– TİKA gücünü Türkiye’den, milletimizden ve devletimizden alıyor. Güçlü Türkiye, güçlü TİKA’dır. Çünkü TİKA, devletimizin verdiği imkanlar ölçüsünde işlerini yürütebilmektedir. Milletimizin gücünü temsil ediyoruz. Çok makul bütçelerle çok büyük işler yapabiliyoruz. Başka devletlerin 10-20 misli büyük bütçelerle yapamadığını biz çok makul bütçelerle yapma imkanı buluyoruz. Bereketli bir mekanizma var. Dolayısıyla maddi ve manevi yerin altındaki ve üstündeki güçler TİKA’nın önünden gidiyor, biz de peşinden gidiyoruz.
Bir başka nokta da güçlü TİKA için milletin iradesini yansıtan bir siyasi gücün olması lazım. Yoksa bir süre sonra yüksek lisans, doktora yapmış personelin masa başında dizaynı ile uğraşan bir duruma dönersiniz. Bir çok ülke, lüks ofislerinden Somali, Etiyopya gibi ülkelerin sorunlarını çözmeye çalışıyor. Sorunları anlamak için sokağa inmek gerekiyor. Biz masa başı çalışma yapmıyoruz. Doğal bir sahadan gelen talep ve siyasi mekanizmanın desteği, onayı ve yönlendirmesiyle yürüyen bir mekanizma var. Bu bizim gücümüze güç katıyor.
“ECDADIN ESERLERİNE SAHİP ÇIKIYORUZ”
¥ Osmanlı eserlerini restore ediyorsunuz. Bugüne kadar kaç tane eser restore edildi?
– Elimizde istatistiki bir rakam şu anda yok. Bu konuda bir çalışma yapıyoruz. Osmanlı çok büyük eserler bırakmış. Sırf Balkanlar’da binlerce eser var. Çeşmeler, sebiller, camiler, mescitler, hanlar, hamamlar ve köprüler; çok fazla eser var. Tabii bunların bir kısmına müsaade veriliyor, bir kısmına verilmiyor. Biz bir çok zorluğa rağmen imkânlarımız çerçevesinde her yıl yenilerine imza atıyoruz. Coğrafya çok geniş. Afrika’nın neresine giderseniz gidin ecdat eserlerini bırakmış. Ecdadın eserlerine sahip çıkıyoruz, sahip çıkılması konusunda işler yapıyoruz.
