Şimdi ki yazımızda değineceğimiz konulardan biri olan bir ya da birden çok olay çerçevesinde gelişen, okura yazı yoluyla ulaşan metinler olan anlatmaya bağlı edebi metinleri inceleyeceğiz. . Peki anlatmaya bağlı edebi metinler nedir, anlatmaya bağlı edebi metinler hakkında sizlere en ayrıntılı bilgileri vermek adına sizlere bu yazıyı hazırladık.
Anlatmaya Bağlı Edebi Metin Türleri Nelerdir?
- Masal
- Fabl
- Destan
- Halk Hikâyeleri
- Mesnevi
- Manzum Hikâye
- Hikâye
- Roman
Masal Nedir: Esas itibarıyla sözlü anonim halk edebiyatı ürünü olan masal, kahramanları arasında olağanüstü şahıs veya yaratıkların bulunabildiği, anlatılan olayların tamamen gerçek dışı olduğu, yer ve zaman ögesinin ise daima belirsiz olduğu bir anlatı türüdür.
Fabl Nedir: Fabl ya da Öykünce sonunda ders verme amacı güden, güldüren, düşündüren ve genellikle manzum öykülerdir. İnsana ait bir özelliğin insan dışında bir varlığa verilmesidir. Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır. Ama bu hayvanlar insanlar gibi düşünür, konuşur ve insanlar gibi davranır.
Destan Nedir: Destanların nazım şekli ve türünü, hem Halk Edebiyatı hem de Âşık Edebiyatı bünyesinde bulmak mümkündür.
Halk Hikayeleri: Halk hikâyesi veya halk öyküsü, toplumsal iz bırakmış bir olaydan veya bir yazınsal ürünün sözlü kültürde bıraktığı derin etkiden kaynaklanarak ortaya çıkan halk edebiyatı ürünlerine verilen ad.
Mesnevi: Mesnevi, özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan divan edebiyatı şiir biçimidir.
Manzum Hikaye: Manzum hikâye, Nazım şeklinde yazılan hikâyelere denir. Manzum hikâyelerin öykülerden tek farkı şiir biçiminde yazılmış olmalarıdır. Bu tür hikâyelerde didaktik şiir özelliği görülür. Hikâyede bulunan bütün özellikler manzum hikâyede de bulunur
Hikaye: Hikâye ya da öykü, gerçek ya da gerçeğe yakın bir olayı aktaran kısa, düzyazı şeklindeki anlatıdır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesiyle roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır.
Roman Nedir: Roman, bir kişi ya da bir grup insanın başından geçenleri, onların iç ve dış yaşantılarını belli bir kronolojik, mantıksal, duygusal ya da sanatsal ilişkiyi gözeterek öyküleyen uzun kurgusal anlatıma denir. Hikâyeye kıyasla daha uzun ve olaydan ziyade kişi merkezli bir yazı türüdür.
Anlatmaya Bağlı Edebi Metin Nedir?
Bireylerin ya da toplumların inanç, uygarlık, tarih, gelenek ve eğitim yoluyla oluşturdukları düşünme sistemine zihniyet denir. Dönemlerin de zihniyeti incelenebilir. İnsan, toplum ve doğa üstüne düşünce tarzı ve bunları algılayış biçimi zihniyeti oluşturur. Değer yargıları, dünya görüşleri, yaşama biçimi, sosyal ve kültürel oluşumlar belirli bir zihniyetin dışa vurumudur.
Bütün anlatmaya bağlı edebi metinlerde dönemin zihniyetine dair yansımalar vardır. Sanatçı bir toplum içinde yetiştiği için onun eserlerinde yaşadığı dönemin zihniyet unsurlarını görmek mümkündür. Yani sanatçının eserlerine bakılarak yaşadığı dönemin zihniyetiyle ilgili bilgilere ulaşılabilir.
B) Yapı
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde yapı belli bir plan çerçevesinde şekillenir. Bu metinlerin yapısı, olay (olay örgüsü), kişiler, zaman ve mekân (yer) unsurlarından oluşur. Bu unsurların belli bir düzen içinde bir araya getirilmesi yapıyı oluşturur.
a) Olay
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde gerçekleşen herhangi bir duruma olay denir.
Yapı unsurları içinde en önemli olan unsurdur. Edebi metinlerde anlatılan olaylarla gerçek hayatta bire bir karşılaşmak mümkün değildir. Bunun sebebi anlatılanların yazar tarafından kurgulanmış olmasıdır.
Olay Örgüsü – Olay Zinciri
Olay örgüsü, eserdeki kişilerle ilgili ilişkilerin, çatışmaların ve bunlara bağlı olayların etkileşim ilişkisine bağlı bir biçimde belirli bir çizgi boyunca gerçekleşmesidir. Olay örgüsü, birbiriyle ilgisiz olayların art arda sıralanması değil, birden fazla olayın sebep-sonuç ilişkisi içinde bir bütün oluşturmasıdır. Olay zinciri ise, edebi metinlerde değil kişisel hayatı konu edinen metinlerde yer alır. Anı, biyografi, gezi yazısı gibi öğretici metin türlerinde anlatılan, gerçek yaşamdan alınan olayların hiç değiştirilmeden olduğu gibi anlatılmasıdır. Kurmaca değildir.
b) Kişiler
Edebi metinlerde olayları yaşayanlara kişi denir. Edebi metinler temelde insanı konu edinir. Kişi unsurunun olmadığı bir edebi metin düşünülemez. Kişiler, tıpkı olay gibi gerçek hayattan izler taşısa da kurgu ürünüdür. Edebi metinlerde kişiler insanlar olabileceği gibi insan dışı varlıklar da olabilir. Kişiler, gösterdikleri özellikler doğrultusunda tip ve karakter olmak üzere iki grupta incelenir:
Tip
Edebi eserlerde kişi kadrosu içinde yer alan, belli bir düşünce tarzının, topluluğun zihniyetinin veya ideolojinin temsilciliğini yapan sembol görevi yüklenmiş kişilerdir.
Tipin iyilik, kötülük, korkaklık, cimrilik gibi tek bir yanı ön plana çıkarılır. Bu yan kimi zaman oldukça abartılarak yansıtılır. Tip için verilebilecek en iyi örnek Moliere’in Cimri’sidir. Bu tiyatroda baş kişi olan Harpagon’un cimrilik özelliği çok güzel bir şekilde abartılmış ve evrensel anlamda cimriliğin bir sembolü olmuştur.
Karakter
Eserde duygu, düşünce, hayaller bakımından ele alınan kişilerdir.
Ayırt edici özelliklere sahiptir. Benzerlerine başka eserlerde rastlanmaz.
Karakterlerin kendisinden başka temsil ettiği bir düşünce, ideoloji vs. yoktur.
c) Zaman
Edebi metinlerde olay ya da olayların yaşandığı sürece zaman denir.
Zaman, birkaç saat gibi kısa bir süre olabileceği gibi çok uzun bir süreç de olabilir. Kronolojik sırayla verilebileceği gibi sondan başa doğru ya da gelgitlerle verilebilir.
Zamanı belirgin eserler olduğu gibi zamanın belirsiz olduğu eserler de vardır.
d) Mekân (Yer)
Olayların meydana geldiği, yaşandığı yere mekân denir.
Mekân, olayı ve olayı yaşayan kişileri daha canlı hâle getirerek daha iyi bir şekilde anlamamıza yardımcı olur. Kimi eserlerde gerçek mekân isimleri yer alsa da yine de yazar tarafından kurgulanmıştır.
Performans/Proje Ödevleri;
- Aspirin Laboratuvarda Nasıl Yapılır, Aspirin Nedir?
- İdrarda Şeker Tayini Nasıl Anlaşılır, Şeker Tayini Nedir?
- Tarımda Kullanılan Hormonlar Nelerdir? Etki, Fayda ve Zararları Hakkında Bilgiler
- Sigara Dumanında Hangi Gazlar Vardır, İnsan Sağlığına Etkileri Nelerdir?
- Ağır Metal Nedir, Ağır Metallerin İnsan Sağlığı Üzerinde Etkileri Nelerdir?
